Nasza strona internetowa używa plików cookies (tzw. ciasteczka) w celach statystycznych, reklamowych oraz funkcjonalnych. Dzięki nim możemy indywidualnie dostosować stronę do twoich potrzeb. Każdy może zaakceptować pliki cookies albo ma możliwość wyłączenia ich w przeglądarce, dzięki czemu nie będą zbierane żadne informacje.

Jasło na starej pocztówce
Pomoc: Aby powiększyć zdjęcie użyj kółka myszy (scroll) (do góry - większe, w dół - mniejsze), aby przesunąć zdjęcie wciśnij lewy przycisk myszy, po czym przesuń mysz w dowolnym kierunku.
Loading...
Loading...
Jasło na starej pocztówce
Najstarsze ślady

Najstarsze ślady pobytu człowieka w Kotlinie Jasielskiej przypadają na paleolit, który związany jest z okresem zlodowaceń. Świadczą o tym liczne znaleziska archeologiczne związane głównie z górnym paleolitem i liczące około 30 tys. lat. Z okresu paleolitu schyłkowego znane są znaleziska świadczące o sezonowej penetracji tego terenu przez małe grupy ludności, a pozostałością po ich pobycie są zachowane narzędzia krzemienne.

Z okresu neolitu (4500 - 1850 lat p.n.e.) znane są liczne stanowiska archeologiczne z okolic Jasła, a na szczególną uwagę zasługują osady kultury pucharów lejkowatych z Niepli, Przybówki i Sieklówki oraz kurhany ludności kultury ceramiki sznurowej odkryte na Garbie Warzyckim w Bierówce, Niepli i Krajowicach.

Z wczesnej epoki brązu pochodzą fragmenty ceramiki odkryte w Jaśle na tzw. "Gródku". Przypisywane są one kulturze mierzanowickiej. Bardzo liczne zabytki tej kultury, szczególnie tzw. grupy iwanowskiej odkryto na grodzisku w Trzcinicy (gmina Jasło), gdzie od kilku lat prowadzone są intensywne badania wykopaliskowe.

W granicach administracyjnych miasta Jasła, na wzgórzu "Gródek", odkryto też osadę trzciniecką - otomańską i liczne zabytki, które potwierdzają swobodne przenikanie ludności z południowej strony Karpat na północ i związane z tym przenoszenie obcych elementów kulturowych, których ślady zawierają zachowane zabytki.

Epoka żelaza jest stosunkowo mało poznana w okolicach Jasła. Natomiast okres wpływów rzymskich, przypadający na początek naszej ery, przynosi liczne znaleziska, w tym monety rzymskie, które bardzo dokładnie pozwalają je datować.

Z II - IV wieku naszej ery pochodzą osady kultury przeworskiej, które odkryto w okolicach Jasła, w Ujeździe i Świerkowej.

Średniowiecze

Okres wędrówek ludów i wczesnego średniowiecza przynosi znaleziska archeologiczne potwierdzające rozwój rolnictwa oraz wyspecjalizowanych rzemiosł w Kotlinie Jasielskiej. Ma to miejsce szczególniew późniejszej fazie wczesnego średniowiecza, gdy powstają duże osady, które stają się zalążkiem przyszłych miast.

Okres VII/VIII-X wieku określany jest okresem plemiennym. Wiąże się z nim plemię określane nazwą jasielsko-sanockiego. Z jego bytowaniem związane są grody usytuowane na obrzeżach obszaru Dołów Jasielsko-Sanockich. W latach 950-973/974 obszary te weszły w strefę wpływów i granice państwa czeskiego.

Dopiero w X-XI wieku formuje się państwo polskie, a także przebieg rubieży granicznej między Polską, Rusią i państwem czeskim. Wtedy już na pewno wiadomo, że w środkowym biegu Wisłoki, gdzie rzeki Ropa i Jasiołka wpadają do niej, znajduje się osada "Jasiel". Po raz pierwszy występuje ona w źródłach pisanych w 1185 roku, w fundacji komensa Mikołaja Bogorii dla klasztoru w Koprzywnicy. Tę informację potwierdza dokument Bolesława Wstydliwego z 1277 roku, który zatwierdza posiadłości cystersów koprzywnickich, wymieniając także wieś Jasło, która ma uposażenie na równi z innymi wsiami w ich dobrach. Również Bolesław Wstydliwy w 1262 roku nadaje targowi jasielskiemu na równi z koprzywnickim immunitet skarbowy i sądowy, co sprzyjało rozwojowi osady, która posiadała dobre położenie na skrzyżowaniu szlaków handlowych.

W 1365 roku Kazimierz Wielki nadaje Jasłu prawa miejskie, a nieco później zwalnia miasto od ceł, co decyduje o jego szybkim rozwoju gospodarczym. Lokacja miasta na prawie magdeburskim porządkowała jego sprawy gospodarcze i sądownicze, a także miała wpływ na jego plan przestrzenny, który do dzisiaj zachował dawny, średniowieczny charakter, szczególnie jego centrum.

Niestety, do dzisiaj nie zachowały się w Jaśle obiekty i budowle średniowieczne, z wyjątkiem kościoła farnego z XV wieku, kilkakrotnie przebudowywanego i rekonstruowanego. Jedynie w pobliżu Jasła, w Krajowicach, zachowały się w szczątkowym stanie ruiny obronnego zameczku - "Golesz", o którym najstarsza wzmianka źródłowa pochodzi z 1319 roku. Stanowił on własność rodu Bogoriów i czasowo klasztoru tynieckiego. Prawdopodobnie strzegł przejścia do Jasła od strony północnej, a także przepraw przez bród na rzece Wisłoce.

Wiek XIV i XV

Wiek XIV i XV to okres dobrego rozwoju gospodarczego Jasła oraz stapiania się w całość cysterskiej i królewskiej części miasta. Proces ten był następstwem planowanych działań związanych z nadaniem miastu prawa magdeburskiego. Na początku XV wieku jednym z wójtów w Jaśle był Zyndram z Maszkowic, który zasłynął jako jeden z głównych dowódców wojsk polskich w bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku. W 1420 roku Władysław Jagiełło nadaje Jasłu nowe przywileje. Rok 1474 okazuje się tragiczny dla miasta. W wyniku najazdu węgierskiego Jasło zostaje zniszczone. Być może pozostałością tego najazdu jest miecz z końca XV wieku przechowywany w Jasielskim Muzeum, znaleziony nad rzeką Wisłoką w pobliżu dawnego brodu i drogi do Jasła od strony Kołaczyc. Po tych zniszczeniach Kazimierz Jagielończyk zwalnia miasto na 5 lat z podatków, co pozwala je odbudować. Kolejny król Jan Olbracht, w 1497 roku zwalnia 26 mieszczan, których domy spłonęły, na 8 lat od podatków i świadczeń na rzecz króla.

Okres panowania Jagiellonów, zwłaszcza Jana Olbrachta, wiąże się z wizerunkiem herbu miasta Jasła. Przedstawia on na czerwonej tarczy monogram królewski - JAR (Joannes Albertus Rex), a na nim koronę królewską o formie gotyckiej. Taka interpretacja symboliki herbowej miasta Jasła wydaje się być najbardziej prawdopodobna. Zainteresowanie Jasłem wykazywał także król Zygmunt I Stary. W 1514 roku pozwala na wykup połowy wójtostwa Stanisławowi Gniademu, co miało zapobiegać rozdrabnianiu uposażeń i sprzyjać skupieniu go w jednym ręku, a przez to zapewniać miastu energiczną opiekę od dziedzicznego wójta i właściwie kształtować dochody miasta. Działania zmierzające do urzeczywistnienia tego celu rozpoczął w 1429 roku król Władysław Jagiełło, a zostały zrealizowane dopiero po 100 latach.

Od 1388 roku znane są wzmianki źródłowe dotyczące rzemiosła jasielskiego. Najstarsza informacja dotyczy łaźni, którą musiał prowadzić wykwalifikowany łaziebnik. Prawdopodobnie jeszcze starszą organizacją cechową w Jaśle zapoczątkowali szewcy. Jednak pierwsza zachowana wzmianka źródłowa pochodzi dopiero z 1410 roku. Najstarszy znany statut cechowy szewców pochodzi z 1448 roku, z nadania wójta dziedzicznego Prokopa Pieniążka. Średniowieczny rodowód mają także cechy tkaczy i płócienników, kowali, rzeźników. Najstarsze zachowane dokumenty cechowe dotyczące rzemiosła jasielskiego, przechowywane w miejscowym Muzeum, pochodzą z XVIII wieku.

Rozwój miasta

Życie umysłowe miasta w wiekach XIV - XVI było zapewne skupione w miejscowej średniowiecznej szkole parafialnej, o której brak jest wzmianek w zachowanych źródłach. Wiadomo jednak, że w XIV wieku w Akademii Krakowskiej studiowali studenci z Jasła, którzy prawdopodobnie początkowe nauki pobierali w miejscowej szkole parafialnej. W końcu XIV wieku znany jest w krakowskiej Akademii Bartłomiej z Jasła - magister sztuk wyzwolonych i bakałarz teologii, który w 1390 roku próbował podźwignąć z upadku tę uczelnię, a potem wykładał w niej sztuki wyzwolone i teologię. Wcześniej studiował w Pradze, a około 1389 roku powrócił do Krakowa.

W dziejach miasta, zwłaszcza średniowiecznych, pewną role obok kościoła i szkoły parafialnej odegrał klasztor karmelitów. Posiadał on wiele nieruchomości i grunty,i obok starosty, wójtów dziedzicznych, rady miejskiej i plebani odgrywał dużą rolę gospodarczą w mieście, a także krzewił średniowieczny światopogląd i styl życia.

Życiu gospodarczemu miasta w XV-XVI wieku sprzyjało dogodne położenie na skrzyżowaniu szlaków handlowych, szczególnie na tzw. Szlaku węgierskim prowadzącym z południa na północ. Nie był to jednak szlak bezpieczny, gdyż kupców i przewoźników jadących w obu kierunkach napadali rabusie i zbójnicy. Ich rozboje miały miejsce nie tylko na szlaku handlowym, ale także w okolicznych wsiach i miasteczkach. Z tego okresu znane są procesy sądowe, których wyroki bardzo często wykonywał kat z pobliskiego Biecza.

Wiek XVII i XVIII to okres niezbyt sprzyjający rozwojowi gospodarczemu miasta. Dokładają się do tego epidemie chorób, z których największa miała miejsce w 1652 i 1653 roku. W 1657 roku wojska Jerzego II Rakoczego niszczą okoliczne miejscowości oraz rabują Jasło. Do upadku gospodarczego miasta przyczyniają się też stacjonujące tu w 1661 i 1662 roku wojska polskie, co związane było z wymuszaniem wyższych powinności i podatków na mieszkańcach. Wobec wielu obciążeń podatkowych i nadużyć z ich egzekwowaniem, miasto gospodarczo podupada.

Upadek gospodarczy miasta i zubożenie jego mieszkańców dopełniają pożary, które niszczą miasto w latach 1670, 1683, 1691, 1754. W 1683 roku w czasie dużego pożaru spłonął ratusz miejski a w nim oryginały przywilejów miasta, wyroki sądów, akta radzieckie i ławnicze, lustracje i kwity podatkowe. Ulegają wtedy zniszczeniu przywileje królewskie z lat: 1365, 1430, 1442, 1493, 1550, 1578, 1589, 1633 i 1669. Niektóre z nich zachowały się tylko w opisach. 2 grudnia 1697 roku August II potwierdził w Krakowie dawne przywileje dla Jasła. Przywileje te potwierdził też w 1754 roku August III Sas.

Pod zaborem

W pierwszej połowie XVIII wieku zaznacza się nieznacznie ożywienie gospodarcze miasteczek południowej Polski, w tym Jasła. Dotyczy to głównie rzemiosła. W najbliższej okolicy Jasła - Dębowcu - prężnie rozwija się tkactwo, w innych miejscowościach takich jak Kołaczyce, Brzostek, Nowy Żmigród - garncarstwo oraz w mniejszej skali inne rzemiosła.

W końcu XVIII wieku w wyniku rozbiorów Polski Jasło dostaje się pod zabór Austriacki. Następuje reforma administracyjna i podział na nowe jednostki zwane cyrkułami. Od 1790 roku Jasło zostaje siedzibą cyrkułu Jasielskiego. Równocześnie, ale znacznie wolniej, przeprowadzony był proces reformy miejskich władz administracyjnych.

W 1789 roku cesarz Józef II zatwierdza przywileje nadane wcześniej dla Jasła przez królów polskich oraz dodatkowo zezwala na urządzenie trzech jarmarków. W tym samym czasie władze cyrkularne wydają zarządzenie dotyczące uporządkowania ulic i domostw całego rejonu jasielskiego. Zarządzenia te dotyczyły utrzymywania porządku na ulicach, wyrzucania śmieci, zabudowań dla zwierząt gospodarczych oraz spraw przeciwpożarowych. Miały one duże znaczenie dla miasta Jasła i były reakcją na pożary, jakie miały miejsce w 1775 i 1785 roku. Pomimo tego, w roku 1826 nawiedził Jasło największy pożar w jego historii, po którym prawie całe miasto pozostało w zgliszczach. Przez wiele następnych lat z wielkim trudem odbudowywano te zniszczenia.

Dopiero w dobie autonomicznej, w latach 1860 - 1914 Jasło ponownie odżywa gospodarczo. Przyczynia się do tego odkrycie złóż ropy naftowej w okolicach Jasła i budowa pierwszych kopalń. W 1859 roku w Ulaszowicach koło Jasła Ignacy Łukasiewicz buduje pierwszą na świecie destylarnię oleju skalnego, gdyż tak była nazywana wtedy ropa. Zasłynął on także później jako pierwszy w świecie konstruktor lampy naftowej. W latach osiemdziesiątych XIX wieku powstaje w Niegłowicach pod Jasłem rafineria, największy obiekt przemysłowy w ówczesnym powiecie.

Na lata 1872 - 1884 przypada budowa linii kolejowej ze Stróż do Zagórza, przebiegającej przez Jasło, a w 1890 roku linii łączącej Rzeszów z Jasłem. Miasto rozwija się wtedy dosyć dynamicznie i jest siedzibą powiatu. Rozwój przemysłu i komunikacji sprzyjał także rozwojowi życia kulturalnego i umysłowego w Jaśle. W 1868 roku powstaje w Jaśle pierwsze gimnazjum na Podkarpaciu, z którego w latach następnych wyszło wielu absolwentów, późniejszych wybitnych uczonych, ludzi kultury i sztuki, lekarzy, wojskowych. Wielu obywateli miasta wykazało swoją patriotyczną postawę walcząc o niepodległość Polski w powstaniach narodowych, a także w Legionach Polskich w okresie pierwszej wojny światowej.

I Wojna światowa

Pierwsza wojna światowa zamyka dynamiczny okres rozwoju miasta, pomimo tego, że Jasło nie uległo zniszczeniu tak jak pobliskie Gorlice. Teren powiatu jasielskiego, szczególnie wsie w pobliżu linii frontu rosyjsko - austriackiego, zostają dotkliwie zniszczone.

O ogromie walk świadczą liczne cmentarze wojenne z 1915 roku, których na terenie powiatu jasielskiego jest ponad pięćdziesiąt. W dniu 11 listopada 1918 roku Polska odzyskuje niepodległość. W tym samym dniu z budynku starostwa w Jaśle zdjęty zostaje orzeł austriacki, a zawieszone nowe godło - orzeł Polski. Dzień ten zapoczątkowuje nowy rozdział w dziejach Jasła. Od 1918 roku tworzona zostaje nowa administracja miejska. Powstają w mieście nowe urzędy i instytucje.

Pomimo trudności gospodarczych i finansowych oraz walk politycznych powoli kształtuje się w mieście nowy ład gospodarczy. W okresie dwudziestolecia międzywojennego Polska zdołała scalić ziemie trzech byłych zaborów i zbudować podstawy przemysłu narodowego. Jednym z jego ogniw są zakłady "Gamrat" w Krajowicach koło Jasła, powstaje w ramach budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego (COP).

W okresie międzywojennym kwitnie w mieście bogate życie polityczne. Bazą dla niego są pracownicy zakładów przemysłowych, inteligencja, a także chłopi z Jasła i okolic. W latach 1918 - 1939 obok dużych zakładów przemysłowych, jak rafineria w Niegłowicach i Zakłady "Gamrat", działa w Jaśle wiele mniejszych przedsiębiorstw branży spożywczej, budowlanej oraz firmy rzemieślnicze. Liczne są także firmy handlowe i usługowe. Działają także: Kasa Oszczędności, Towarzystwo Zaliczkowe, firmy ubezpieczeniowe oraz banki.

II Wojna światowa

Wybuch II wojny światowej w dniu 1 września 1939 roku ponownie przekreśla dorobek wcześniejszych pokoleń jaślan. Celowa polityka niemieckich władz okupacyjnych niszczy dorobek gospodarczy miasta. Jego ostatnim etapem jest wysiedlenie na początku września 1944 roku, na rozkaz starosty Waltera Gentza, wszystkich mieszkańców Jasła, a następnie totalne zburzenie miasta. Nastąpiło ono między 8 września a 28 listopada 1944 roku.

Cały okres wojny na terenie miasta działa silny ruch oporu, zwłaszcza Armia Krajowa. Do najbardziej znanej akcji AK należy rozbicie więzienia w Jaśle z 5/6 sierpnia 1943 roku i uwolnienie więźniów politycznych. Przez cały okres wojny w powiecie jasielskim działały także oddziały partyzanckie Gwardii Ludowej (później Armii Ludowej) oraz Bataliony Chłopskie.

17 stycznia 1945 roku wkraczają do ruin miasta wojska radzieckie. Data ta stanowi wejście miasta w orbitę nowych wpływów politycznych i kierowania jego gospodarką i rozwojem według nowych zasad ustrojowych. Odbudowa miasta Jasła ze zniszczeń wojennych prowadzona była od 1945 roku przez kilkanaście lat. Niestety, odbudowane miasto zatraciło prawie całkowicie swój dawny charakter. Z wyjątkiem kościoła farnego nie dokonano odbudowy i rekonstrukcji innych budynków zabytkowych, których i tak miasto posiadało niewiele, a najstarsze pochodziły z przełomu XVIII/XIX wieku.

Wszelkie ruchome zabytki przeszłości miasta, a także archiwalia ilustrujące ponad 600 - letnie dzieje miasta gromadzi miejscowe Muzeum Regionalne, którego celem jest zachowanie ich dla przyszłych pokoleń.